Lehenik eta
behin, gustatuko litzaidake Altsasuko euskalkiari aipamen labur bat egitea. Altsasuko
hizkera zubi-euskalki bezala da ezaguna,
aldaera desberdinen ezaugarriak biltzen dituelako. Horretaz landa, berezkoak
dituen ezaugarriak ere baditu, bai sintaktikoki, bai lexikoki, baita aditzari
dagokionez ere. Hala ere, jadanik ez du hiztunik, generazioetan barrena bere
erabilera agortu egin da. Galera hori justifikatu nahian, herritar askok maiz
esaten dute frankismoak herria gogor jo zuela, eta pentsaezina zela euskaraz
jardutea. Beste batzuek errua duela hamarkada batzuk iritsitako etorkinei
botatzen diete, esanez herri barruko harremanak asko erdaldundu zirela haiek
etorri zirenetik. Nire ustez, sasi-argudio horiek ez dute inondik inora
euskalkiaren galera justifikatzen. Frankismoaren eragina , gehiago edo
gutxiago, euskal lurralde osoan pairatu zen, eta horrek ez zuen halabeharrez
euskalkien galerarik ekarri. Gainera, hobena kanpokoei botatzea aitzakia oso
merkea iruditzen zait. Gal ahal daiteke euskalki bat berau erabiltzen dutenen
artean erabiltzen bada?
Arazoa gure birraitonen
generazioan hasi zen. Generazio horretan hasi zen euskararen erabilerarekiko mentalitatea
aldatzen. Belaunaldi horrek bere gurasoengandik euskalkiaren lekukoa jaso zuen,
baina lekuko hori kasu gehienetan ez zen iritsi gure aiton-amonen gizaldira. Mentalitate
aldaketa horrek herriko giroa nabari erdaldundu zuen, eta kasu askotan
euskararen erabilera, eta noski, euskalkiarena alde batera utzi zen. Bazeuden
kasuak non gurasoek hemengo euskalkia jakinda alaba batek euskalkiaz mintzatzen
bazekien eta besteak ez. Nire ustez, puntu honetantxe dago egungo egoeraren
aitzindari zuzena.
Euskarak Altsasun
azken urteotan izandako bilakaerari dagokionez, esan daiteke euskaldunon
kopuruak gora egin duela: 1990ean biztanleriaren %13,5ak zekien euskaraz
mintzatzen; azken 20 urteetan kopuruak
%12 inguruko igoera izan du, biztanleriaren %25a da euskalduna. Hortaz,
gorakada benetan handia izan da, eta nabaria izan da Iñigo Haritza Ikastolak
zein euskararen aldeko kolektibo desberdinek (AEK, Altsasuko Kima Euskara Taldea...) egindako ahalegina.
Baina egungo
egoera ez da dirudien bezain positiboa. Are gehiago, esango nuke egoera
larritzeko modukoa dela. Honako datu honek ezin hobeki islatzen du egun
Altsasuko karriketan euskarak bizi duen egoera: 1990ean euskararen kale-erabilera
%5,3 zelarik, egungo kale-erabilera %8,5ekoa da. Hau da, azken 20 urteetan
euskararen kale-erabilerak %3ko igoera izan du. Zein da arazoa? Euskaldunen
kopuruak %12ko igoera izan duen arren kale erabileraren igoera oso eskasa izan
dela (%3 inguru). Eta noski, biztanleriaren %25a euskalduna izaki soilik %8,5ak
erabiltzen duela egunerokotasunean.
Esandakoa esanda,
garbi baino garbiago dago jendeak euskara jakinda ez duela erabiltzen. Eta
orduan denoi galdera berdina datorkigu burura: ZERGATIK? Galdera horri
erantzuterakoan ohikoena giltzarria ohitura faltan dagoela esatea da, alegia,
jende askok ez duela euskaraz hitz egiten gurasoek, bikoteak, lagunek euskaraz
ez dakitelako, eta orduan erdaraz egitea ohitura bilakatzen delako. Dena den,
niri erantzun hori hankamotza iruditzen zait, ohitura falta ez delako nahikoa
euskaldunen artean euskaraz ez jarduteko. Edo, behintzat, ohitura falta horren
atzean sakonagoa den zerbait dagoela uste dut, ohitura falta hori
sorrarazten duena.
Nire aburuz, jendeak
ez daki euskaraz bere sentimenduak transmititzen, egunerokotasunean bere
emozioak plazaratzeko erdara erabiltzen du. Horretan datza lehentxeago aipatu
dudan sakoneko arrazoi hori.
Jendea gai da euskaraz hitz egiteko, baina erdarak ematen dion espresibitate
gaitasunik ez du euskarak. Oso hedatuta daude “euskarak ez du balio haserrealdi
batean pentsatzen duzuna adierazteko” edota “euskarazko biraoek ez dute
gaztelaniazkoek duten gogortasunik” bezalako esaldiak, eta oso ongi islatzen
dute arestian esan dudana. Bai, badakit esan dudana esatea oso erraza dela, eta
familia erdalduna izanda euskaraz zure emozioak transmititzea ez dela horren
erraza, egunerokotasunaren oinarririk ez dagoelako. Baina lerro pare bat
lehenago aipatutako esaldiak familia euskaldunekoak diren pertsonek ere esanak
dira.
Behin hori
esanda, adinaren arabera egiten den
erabileraren inguruan badaude atentzioa deitzen didaten zenbait aspektu. Alde
batetik, oso esanguratsua deritzot gazteen erdiak baino gehiagok euskara
jakinda soilik %6,4ak erabiltzen duela. Egia da hirugarren adineko biztanleek
are eta gutxiago erabiltzen dutela euskara, baina horren arrazoia oso sinplea
da: oso gutxik dakite euskaraz mintzatzen. Euskaraz dakien adin tarterik
nagusiena gazteena da, eta hala ere erabilerari dagokionez hirugarrena da, ume
eta helduen atzetik eta agureen aurretik. Bestalde, arreta deitu dit ikusteak
solasaldietan umeak badaude euskaraz gehiago hitz egiten dela: umeek parte
hartzen ez duten solasaldien %5a euskaraz izanda, umeek parte hartuta kopuru
horrek %13 ingurura egiten du gora. %8ko igoera. Gainera, matrikulazioen %75ak
D ereduari dagozkio. Azken bi datu horiek garbi adierazten dute umeen etorkizuna euskalduna izatea nahi dela. Agian
jadanik gure generazioek zer eginik ez dutela pentsatzen dutelako, eta hurrengo
generazioek aurrekoek egindako arazoak errepika ez ditzaten nahi delako.
Nik uste dudana
zera da, konponbidearen gakoa hezkuntzan dagoela. Hezkuntza zentroek gai izan
behar dute euskaraz espresatzen gai izango diren pertsonak sortzeko. Horretarako,
egituraketa sakon bat egin beharko da, egun euskararen inguruan egiten denetik
haratago joango dena. Txiki txikitatik haurrei irakatsi behar zaie euskara
erdara bezain baliozkoa dela sentimenduak eta egunerokotasunaren parte diren
sentsazioak adierazteko.Uste dut soilik
horrela lortu ahal dela epe ertainean Altsasuko karrikak euskaraz betetzea.
Azkenik, eta
izenburuan dagoen galderari erantzunez, uste dut Altsasuko herria EZ dela
euskalduna. Eta “euskaldun” hitzarekin ez dut esan nahi euskal herritar
sentitzea, baizik eta euskara jakin, eta beronez mintzatzea. Aldarrikapenak
egiterakoan ahoa euskarazko esaldiekin betetzen dugu, harrotasunez, gailentasun
sentsazio batekin.“Euskaraz bizi nahi dut” esaten dugu, eta hori aldarrikatzeko
badirudi mendiak mugitzeko gai garela. Baina egunerokotasunean, hizkuntza baten
biziraupena benetan sustatzen denean (are gehiago hizkuntza gutxitu batez ari bagara), labankada sartzen diogu euskarari. Eta ez dut artikulu hau amaitu nahi esan gabe
nik ere erdaraz ugaritan egiten dudala; familia kenduta herrian ditudan gainontzeko
harremanekin erdaraz egiten dut.
Behin
erruduntasuna nork bere gain hartuta, konponbideak bilatu behar ditugu. Benetako
konponbideak, hezkuntza oinarri izanen dutenak.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina